Wat is een psychose?
Bij een psychose leef je in een toestand waarbij je het contact met de werkelijkheid verliest. Je leeft dan in een eigen werkelijkheid die tijdens de psychose heel echt lijkt. Een psychose is een mix van allerlei kenmerken. Hoe de psychose eruit ziet is dan ook per persoon verschillend. Dat kunnen bijvoorbeeld wanen, hallucinaties of stemmen zijn. Maar ook motivatieproblemen, manie en depressie kunnen een rol spelen.
Een psychose kan zich op allerlei manieren voordoen, de ene psychose is licht en wordt zwaarder, terwijl een andere psychose licht blijft. Vaak heb je bij een lichte psychose wel door dat er iets niet klopt. Als je een ernstige psychose hebt, dan heb je dat niet door; je gaat helemaal op in hallucinaties en dat is op dat moment voor jou de enige werkelijkheid.
Voortekenen en symptomen psychose
Bij een psychose is er sprake van één of meerdere van onderstaande symptomen:
- Hallucineren: je hoort, ziet, ruikt of voelt dingen die er niet zijn. Bij de meeste mensen uit een psychose zich in het horen van stemmen. Je hoort dan iets wat je niet kunt plaatsen. Bij een lichte psychose kun je je daardoor onrustig of verward voelen en je hebt een angstig gevoel, omdat je dingen hoort die heel raar of naar zijn. Soms kan het zo zijn dat de stem je een opdracht geeft om iets te doen. Je kunt dit vergelijken met dromen: wat je hoort of ziet is onbegrijpelijk maar ook niet te beïnvloeden.
- Wanen: je hebt een sterke overtuiging die niet overeenkomt met de werkelijkheid. Bij hallucinaties gaat het over je zintuigen, bij wanen gaat het over gedachten. Je kunt hele onrealistische wanen hebben, maar soms zijn je wanen ook moeilijk vast te stellen. Er zijn veel verschillende soorten wanen, zoals bijvoorbeeld:
- Je bent paranoïde en hebt het gevoel dat je constant achtervolgd wordt of dat men een complot tegen je heeft gesmeed.
- Je bent ervan overtuigd dat je iemand anders bent dan je echt bent, bijvoorbeeld het idee dat je minister-president bent of een belangrijke profeet.
- Je hebt religieuze wanen en krijgt bijvoorbeeld de indruk dat God je vraagt allerlei vreemde dingen te doen.
- Je bent ervan overtuigd dat berichten op radio of televisie speciaal voor jou bedoeld zijn.
- Intrusies: bij een intrusie heb je extreme of bizarre gedachten. Dat gaat over dingen die je nooit zou doen of zou bedenken, maar die toch ineens in je gedachten komen. Driekwart van de mensen met een psychose heeft ervaring met intrusies.
- Manie en depressie: vaak gaat een psychose gepaard met een manie en depressie. Bij een manie ben je hyperactief en is je stemming uitgelaten. Bij een depressie ben je juist somber. Als je last hebt van hele negatieve of juist hele positieve hallucinaties en wanen, dan kunnen deze je manie of depressie versterken. Wanneer je een sterke schommeling en wisseling tussen manie en depressie ervaart, kan er sprake zijn van een bipolaire stoornis of manisch-depressiviteit.
- Cognitieve problemen: je herkent niet of iemand een grappige of boze opmerking maakt. Je herkent emoties in het gezicht niet meer of hebt moeite met boodschappen met een dubbele betekenis.
- Motivatieproblemen: als je geen initiatief meer onderneemt of plannen maakt, of geen beslissingen neemt of plezier ervaart, spreken we over motivatieproblemen. Deze motivatieproblemen kunnen een gevolg zijn van je psychose, maar kunnen ook een onderdeel van de psychose zijn.
Een precieze definitie van psychose vinden we in de DSM-5, het handboek voor psychiatrische problematiek. Dit handboek geeft een definitie van psychose wanneer er sprake is van ‘een veranderde beleving van de werkelijkheid die waarnemen, denken en emoties beïnvloedt’. Verder vertelt de DSM-5 dat er altijd sprake is van psychotische symptomen (zoals wanen en hallucinaties), maar dat die vaak gecombineerd worden met negatieve symptomen (spraakarmoede, motivatieproblemen), cognitieve symptomen (moeite met concentratie en geheugen) en affectieve symptomen (angst, manie en somberheid).
Oorzaak psychose
Hoe een psychose nu precies veroorzaakt wordt is niet bekend. Het wisselt sterk per persoon of er sprake is van genetische aanleg en erfelijkheid. Wanneer er iemand in jouw familie is met een psychose, dan is de kans groter dat je een psychose krijgt dan wanneer er in jouw familie geen personen met een psychose zijn.
Als je een periode vol stress en met een tekort aan slaap hebt, vergroot dat het risico om een psychose te krijgen. Ook een trauma (zoals (seksueel) misbruik, pesten, mishandeling) geeft een grotere kans dat je een psychose ontwikkelt. Dit kan een recent trauma zijn, maar ook een trauma uit je jeugd, waarna een psychose zich pas op volwassen leeftijd voordoet. Een psychose begint vaak heel licht, waarna de psychotische verschijnselen toenemen.
Wat de oorzaak van je psychose klachten ook is, Eleos wil met jou werken aan je herstel.
Medicatie bij psychose
Bij de behandeling van een psychose, maken we vaak gebruik van medicijnen. Deze kunnen je helpen om de klachten te verminderen. De medicatie die bij een psychose wordt ingezet, noemen we antipsychotica. Deze medicijnen hebben niet een genezende werking, maar zorgen er wel voor dat de stress en angst van een psychose verminderen. We houden bij behandeling goed in de gaten of de medicatie je helpt.
Psychoses door verdovende middelen
Ook het (langdurig) gebruik van verdovende middelen (alcohol en allerlei soorten drugs) kan ervoor zorgen dat je psychoses krijgt. Wanneer je genetische aanleg hebt voor psychoses en je gebruikt daarbij drugs, dan neemt de kans dat je een psychose krijgt toe.
Schizofrenie en psychoses
De term ‘schizofrenie’ wordt in ons dagelijks leven soms gebruikt. Vaak denken mensen dat iemand met schizofrenie een gespleten persoonlijkheid heeft. Dat is niet het geval. Iemand met een gespleten persoonlijkheid heeft een ‘meervoudige persoonlijkheidsstoornis’. Er wordt veel gediscussieerd over het gebruik van de term schizofrenie. Bij Eleos vinden we dat deze term niet gebruikt zou moeten worden. Het benoemen dat iemand psychosegevoelig is, of een ‘psychotische stoornis’ heeft is voor ons genoeg.
Behandeling van psychose
Wanneer je te maken krijgt met een psychose, zijn er verschillende soorten behandelingen mogelijk.
- Psychotherapie: bij psychotherapie maken we gebruik van verschillende gespreksvormen en –technieken. Het gesprek tussen jou en je behandelaar staat centraal. Een vorm van psychotherapie is cognitieve gedragstherapie (zie hieronder).
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): met deze gedragstherapie helpen we je om gedragspatronen te veranderen. Daarbij focussen we op de gedragspatronen die je psychose veroorzaken of versterken.
- Systeemtherapie: psychoses hebben sterke invloed op jou en de relaties die je hebt. Bij systeemtherapie ligt de nadruk op jouw positie binnen je sociale ‘systeem’. Je ontdekt je positie en leert die te beïnvloeden naar de gewenste positie. Systeemtherapie wordt ingezet als aanvulling op andere therapieën en behandelingen
- Acceptance and Commitment Therapy (ACT): deze vorm van gedragstherapie helpt je om de vervelende kanten van een psychose te accepteren (acceptance). Daarnaast helpen we je erbij om te bepalen welke waarden voor jou belangrijk zijn en om daarin te investeren (commitment).
- Medicatiecontact: als je een psychose hebt, wordt er soms gebruik gemaakt van medicijnen om de psychose-verschijnselen te verminderen. Tijdens medicatiecontact bespreek je met een arts hoe de medicijnen je helpen.
Psychose test – Heb ik een psychose?
Wanneer je enkele kenmerken van psychoses herkent, dan kun je jezelf testen. Deze psychosetest geeft je meer duidelijkheid of je mogelijk een psychose hebt. Het is geen diagnose of behandeladvies, maar geeft je wel een denkrichting.